Dây rốn và nhau thai từng bị coi là dơ bẩn và bị bỏ đi như là chất thải truyền nhiễm, nhưng hiện nay đang nhận được sự quan tâm nồng nhiệt của giới y học. Vì được cho biết rằng trong dây rốn và nhau thai chứa rất nhiều tế bào gốc có thể biệt hóa thành nhiều loại mô của cơ thể. Đặc biệt, trong máu cuống rốn, là máu thu được từ dây rốn, có chứa các tế bào gốc tạo máu giúp sản sinh máu và tế bào gốc trung mô giúp hình thành xương, cơ và nội tạng. Vì vậy, chúng đang được nghiên cứu để điều trị bệnh, và một số kỹ thuật đã được thương mại hóa.
Vào năm 2000, Molly, bé gái 6 tuổi sống tại Mỹ, mắc căn bệnh di truyền nguy hiểm gọi là “thiếu máu Fanconi”. Phương pháp điều trị duy nhất là cấy ghép tế bào gốc tạo máu, nhưng họ đã không tìm được người hiến tặng phù hợp với Molly. Thứ được sử dụng khi ấy chính là máu cuống rốn. Nhưng vì máu cuống rốn của Molly đã bị bỏ từ lâu, nên bố mẹ Molly quyết định sinh thêm một đứa con nữa để cứu sống Molly. Thế rồi Ađam – em trai của Molly đã ra đời, và cuống rốn của Ađam đã cứu sống Molly một cách kỳ diệu, đem lại niềm hạnh phúc cho cả gia đình.
Như vậy, máu cuống rốn có thể chữa khỏi một số bệnh và mang lại sự sống cho người khác thông qua việc nuôi cấy tế bào gốc. Vì tế bào gốc thu được từ máu cuống rốn không sử dụng phôi, nên chúng không có vấn đề về đạo đức sinh học và lại có khả năng tăng sinh cao, nên đang thu hút sự chú ý. Nhau thai không chỉ chứa tế bào gốc mà còn chứa vô số các loại hormone và enzym, vì vậy cũng trở nên nền tảng cho sự phát triển của các loại thuốc mới.
Từ xưa, tổ tiên của chúng ta đã coi dây rốn và nhau thai là biểu tượng của sự sống nên rất coi trọng. Đặc biệt, trong hoàng thất triều đại Joseon, khi hoàng phi sinh con thì dây rốn và nhau thai không bị bỏ đi mà được cất giữ cẩn thận. Dây rốn và nhau thai được cất giữ trong bát sứ nhỏ màu trắng, rồi vào ngày thứ bảy sau khi sinh thì cử hành nghi thức rửa sạch 100 lần, sau đó được bọc lại nhiều lớp và đựng trong chum lớn hơn, rồi đem chôn ở vị trí tốt. Dây rốn và nhau thai được đối đãi một cách quý trọng đến mức có ghi chép được lưu truyền trong Triều Tiên vương triều thực lục rằng vì có công bảo quản dây rốn và nhau thai của hoàng thất một cách tốt đẹp, nên thân thế của ai đó cũng được nâng cao, hoặc bị ô nhục vì xử lý bất cẩn.
Nhau thai, được gọi là ngôi nhà của thai nhi hay đệm em bé, là cơ quan bảo vệ nhằm kết nối thai nhi với thành tử cung, bởi đó thai nhi có thể tồn tại và phát triển trong cơ thể người mẹ. Trải qua 4-5 ngày, trứng được thụ tinh sẽ trở thành phôi hình túi. Lúc này, các tế bào bên trong phôi phát triển thành bào thai, còn các tế bào bên ngoài trở thành nhau thai và dây rốn. Sau khi trứng thụ tinh làm tổ trong tử cung của người mẹ, các tế bào bên ngoài của phôi thai biến thành các cục bướu dày đặc, sản sinh enzyme phân giải protein, rồi xâm nhập vào thành tử cung để tìm đến các mạch máu và hình thành mô. Giống như cây cối càng lớn lên thì rễ càng bám sâu, nhau thai cũng hình thành nhiều mạch máu trong tử cung người mẹ tùy theo sự phát triển của em bé.
Vào giai đoạn đầu của thai kỳ, sự kết hợp giữa phôi thai và tử cung còn yếu. Tuy nhiên, khi nhau thai được hoàn chỉnh thì thai nhi sẽ bám chặt vào mẹ giống như một chiếc thuyền thả neo. Sau 12 tuần của thai kỳ, tỷ lệ sẩy thai giảm đáng kể vì lúc này nhau thai đã được hình thành đầy đủ. Chuột túi và gấu Koala có nhau thai phát triển không hoàn chỉnh, chúng sinh non và nuôi con trong túi cho đến khi con chúng lớn lên đến một mức độ nhất định.
Dây rốn được bắt đầu từ bụng của thai nhi và nối đến nhau thai, vừa kết nối trực tiếp giữa mẹ và con, vừa làm trung gian trao đổi chất giữa cả hai. Ôxy và chất dinh dưỡng của người mẹ được cung cấp cho thai nhi, còn các chất thải của thai nhi như khí cacbonic được truyền đến mẹ thông qua dây rốn. Điều đặc biệt thú vị chính là kháng thể. Trẻ sơ sinh không dễ mắc các bệnh truyền nhiễm như sởi, đậu mùa, v.v… cho đến 6 tháng tuổi kể từ khi ra đời, vì đã được nhận kháng thể từ mẹ. Tuy nhiên, không phải tất cả kháng thể của người mẹ đều có thể đi qua nhau thai, nên thai nhi không có khả năng miễn dịch đối với các bệnh như ho gà, thủy đậu, v.v…
Không chỉ kháng thể mà kể cả các chất khác cũng được thẩm thấu qua nhau thai một cách có chọn lọc. Nhau thai đóng vai trò như một bộ lọc khiến các chất có lợi với thai nhi được đi qua và ngăn các chất có hại đi vào. Nhờ vậy mà dù nhóm máu của mẹ và bé khác nhau, thì cũng không ảnh hưởng gì đến sự sinh tồn của thai nhi. Đó là do nhau thai lọc ra các tế bào hồng cầu và kháng thể.1 Nhờ có nhau thai nên dù người mẹ mắc bệnh do vi khuẩn thì em bé cũng không bị nhiễm bệnh.
Một số loại thuốc hoặc vi rút có kích thước nhỏ có thể xâm nhập vào thai nhi và gây ảnh hưởng nghiêm trọng. Ví dụ điển hình là các phân tử tan trong chất béo, có kích thước nhỏ như nicotine và cồn có thể đi qua nhau thai và truyền thẳng đến thai nhi, vì vậy người mẹ cần hết sức lưu ý.
Thai nhi từ tháng thứ 7 của thai kỳ đã có thể phân biệt được sáng và tối. Khi người mẹ cảm nhận được ánh sáng thì hormone melatonin sẽ giảm, sự thay đổi này được truyền đến thai nhi qua nhau thai. Dù không trực tiếp nhìn thấy bên ngoài, thai nhi vẫn có thể cảm nhận được ánh sáng mà mẹ đang thấy.
Không chỉ dừng lại ở vai trò trung gian, nhau thai còn trực tiếp sản sinh các chất dinh dưỡng và hormone cần thiết cho cơ thể của mẹ và thai nhi. Nhau thai lưu trữ các chất dinh dưỡng được nhận từ cơ thể người mẹ dưới dạng glycogen, và cung cấp đủ lượng cần thiết cho thai nhi. Ngay cả khi nguồn cung cấp dinh dưỡng từ người mẹ không đồng đều, thai nhi vẫn có thể nhận được chất dinh dưỡng một cách ổn định. Ngoài glycogen, nhau thai còn tổng hợp cholesterol và axit béo để cung cấp cho thai nhi.
Hơn nữa, trong giai đoạn đầu của thai kỳ, nhau thai tiết ra hCG (human chorionic gonadotropin), một loại hormone để duy trì thai kỳ. Từ sau giai đoạn giữa của thai kỳ, nhau thai tiết ra một lượng lớn progesterone và estrogen giúp phát triển tử cung, tuần hoàn máu đều đặn và ngăn chặn sự co thắt của tử cung, giúp thai nhi có thể phát triển an toàn. Ngoài ra, các hormone quyết định thời điểm sinh nở cũng được tiết ra từ nhau thai.
Việc nhau thai có khả năng tồn tại mà không bị phân hủy trong cơ thể người mẹ là một bí ẩn lâu đời trong giới khoa học. Thông thường, hệ thống miễn dịch sẽ tấn công các chất có gen khác biệt để bảo vệ cơ thể chúng ta, nên thật khó để hiểu tại sao nhau thai có nguồn gốc một nửa từ mẹ và một nửa từ thai nhi lại có thể cùng tồn tại trong cơ thể người mẹ.
Để giải đáp điều này, tiến sĩ Phil Lowry từ Đại học Reading ở Anh cho biết “Vì nhau thai giống như một loại ký sinh trùng đánh lừa hệ thống miễn dịch của người mẹ”. Trong trường hợp của ký sinh trùng, một phân tử được gọi là “phosphocholine” có trên bề mặt tế bào đánh lừa hệ thống miễn dịch của con người, để cơ thể chấp nhận nó như là tế bào của mình. Giống như vậy, hầu hết các protein được tổng hợp trong nhau thai cũng đều gắn với phân tử phosphocholine, nên chúng sử dụng chiến lược đánh lừa hệ thống của cơ thể người mẹ. Nhau thai là cơ quan chỉ dành riêng cho thai nhi, khi em bé ra đời thì nhau thai sẽ kết thúc vai trò của mình và bong ra khỏi cơ thể người mẹ cùng với cơn đau nhẹ sau sinh.
Thai nhi không thể tự làm bất cứ điều gì, đã lớn lên trong bụng mẹ và ra đời như một sinh mệnh khỏe mạnh. Điều này được thành là bởi dây rốn và nhau thai kết nối giữa mẹ và bé. Cơ thể của người mẹ cứ vô điều kiện cho đi tất thảy mọi thứ cần thiết để làm thành tổ ấm chắc chắn và duy trì sự sống cho thai nhi, rồi lại ôm lấy những thứ không đáng gì.
Hết thảy mọi người sinh ra trên thế gian này đều có rốn, là dấu vết của dây rốn mà đã từng kết nối họ với mẹ làm một. Ngay từ khoảnh khắc một sự sống được bắt đầu, mẹ và bé đã được kết nối làm một, ấy là mối quan hệ không thể tách rời.
- Tham khảo
- Lee Seong Gyu, “Vua Sejong Đại đế và câu đố về nhau thai”, Khoa học Đông Á (03/12/2010)
- Kim Jung Hoon, “Ranh giới giữa mẹ và bé, bí ẩn của nhau thai”, KISTI Hương thơm khoa học (3/12/2007)
- “Khoa học sinh học của Harihara” (Lee Eun Hee)
- “Thách thức vĩ đại của công nghệ sinh học tế bào gốc” (Park Se Pil)
